Το revenge porn δεν είναι θέμα “διαρροής”, είναι θέμα πολιτισμού. Είναι ο τρόπος που κοιτάμε ο ένας τον άλλον, είναι το μέτρο της ενσυναίσθησής μας.
Της Νικόλ Μακρή
Το σκεφτόμουν εδώ και μέρες αν πρέπει να γράψω για το θέμα αυτό, γιατί όσο κι αν προσπαθούμε να το αγνοήσουμε ή να το “περάσουμε στα ψιλά”, το revenge porn δεν είναι πια μια μεμονωμένη είδηση αλλά μια πραγματικότητα που έχει ριζώσει βαθιά, σχεδόν κανονικοποιημένα, μέσα στη διαδικτυακή μας κουλτούρα. Κάθε φορά που διαρρέουν προσωπικές στιγμές κάποιου, ακολουθεί η ίδια τελετουργία. Αρχικά ο θόρυβος, μετά οι δικαιολογίες, ύστερα το κυνήγι στα social, και πάντα, μα πάντα, η ευθύνη γέρνει προς το λάθος πρόσωπο.
Η περίπτωση της Ιωάννας Τούνη είναι ίσως η πρώτη φορά που το θέμα παίρνει τόσο μεγάλη δημοσιότητα στην Ελλάδα. Ξαφνικά όλοι έχουν άποψη, άλλοι την υπερασπίζονται, άλλοι την κρίνουν, κι άλλοι απλώς παρακολουθούν σιωπηλά. Η ίδια στέκεται μπροστά σε μια κοινωνία που δεν έχει μάθει να προστατεύει τα θύματα αλλά να τα ανακρίνει, να τα εκθέτει και να τα αναγκάζει να απολογηθούν.
Το revenge porn δεν είναι απλώς μια διαρροή, είναι πράξη εξουσίας, είναι η στιγμή που κάποιος αποφασίζει να χρησιμοποιήσει το σώμα ενός άλλου ανθρώπου ως όπλο, να πάρει κάτι ιδιωτικό και να το εκθέσει στο πιο δημόσιο μέρος του κόσμου, το διαδίκτυο. Κι εκεί δεν υπάρχει επιστροφή, μπορεί να κατεβεί το βίντεο, να σβηστούν οι αναρτήσεις, να βγουν αποφάσεις δικαστηρίων, αλλά η εικόνα έχει ήδη ταξιδέψει και το βλέμμα του άλλου δεν ξεσβήνεται ποτέ.
Η υπόθεση της Τούνη αποκαλύπτει κάτι πολύ πιο ευρύ, ότι για πολλούς ανθρώπους το πρόβλημα δεν είναι το έγκλημα, αλλά η ντροπή — η ντροπή της γυναίκας που φαίνεται γυμνή, η ντροπή της που “δεν πρόσεξε”. Λες και υπάρχει κάποια συνταγή που σε προστατεύει από τη διαρροή, λες και φταις επειδή εμπιστεύτηκες, επειδή ερωτεύτηκες, επειδή στάθηκες ανθρώπινος. Αυτή είναι η πιο ύπουλη όψη του φαινομένου, ότι το θύμα ξαναζεί τη βία μέσα από τα σχόλια, τις ειρωνείες, τα βλέμματα, τα άρθρα που “συμπονούν” αλλά στην πραγματικότητα την ξαναγυμνώνουν.
Η κοινωνία μας δεν έχει ακόμα χωνέψει την έννοια της συναίνεσης. Ξέρουμε να μιλάμε για δικαιώματα, αλλά δυσκολευόμαστε να τα εφαρμόσουμε όταν εμπλέκεται το σώμα. Ειδικά το γυναικείο σώμα εξακολουθεί να θεωρείται δημόσιο πεδίο κρίσης. Αν μια γυναίκα δείξει, αν ποζάρει, αν εκτεθεί με τον δικό της τρόπο, “το ήθελε”. Αν κάποιος τη διαπομπεύσει χωρίς τη θέλησή της, “ας πρόσεχε”. Αυτή η αντίφαση δείχνει πόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο σεξισμός, ακόμα κι όταν προσποιούμαστε ότι είμαστε προοδευτικοί.
Η Τούνη στέκεται όρθια μέσα σε αυτό το χάος, μιλά ανοιχτά, κατονομάζει, δεν κρύβεται. Όσο κι αν κάποιοι τη χλευάζουν, καταφέρνει κάτι που λίγοι τολμούν να πάρει πίσω τη φωνή της. Δεν είναι εύκολο να αντικρίζεις έναν ολόκληρο μηχανισμό που σε έχει ήδη “καταδικάσει”, όμως η στάση της κάνει κάτι ουσιαστικότερο από κάθε μήνυση, βάζει το θέμα στο τραπέζι. Κι αυτό, όσο κι αν ενοχλεί κάποιους, είναι τεράστιο βήμα.
Το revenge porn δεν αφορά μόνο τους διάσημους, αφορά κοπέλες, φοιτήτριες, εργαζόμενες, ανθρώπους της διπλανής πόρτας που βλέπουν τη ζωή τους να καταρρέει επειδή κάποιος αποφασίζει να “παίξει”. Κι όμως, οι περισσότερες τέτοιες υποθέσεις δεν φτάνουν ποτέ στη δημοσιότητα, μένουν κρυφές, πνιγμένες μέσα στην ντροπή και τον φόβο. Γιατί όταν ξέρεις ότι θα σε κατηγορήσουν πριν καν σε ακούσουν, επιλέγεις τη σιωπή, και αυτή η σιωπή είναι το πιο δυνατό όπλο του θύτη.
Υπάρχει και μια άλλη διάσταση που σπάνια συζητάμε, πόσο εύκολα καταναλώνουμε το παράνομο περιεχόμενο. Πόσοι από εμάς πατάμε το link “από περιέργεια”, πόσοι το αναπαράγουμε με αστεία, με κουτσομπολιό, με φαινομενικά αθώες συζητήσεις. Εκεί, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, γινόμαστε κομμάτι του προβλήματος, γιατί η διαρροή δεν ζει από τον δράστη, ζει από το κοινό της, από τους θεατές που πατάνε play.
Η νομοθεσία αρχίζει να αλλάζει, αλλά η κοινωνική στάση παραμένει στάσιμη. Νόμος υπάρχει, συνείδηση όχι πάντα. Και όσο δεν αλλάζει αυτή, τίποτα δεν διορθώνεται ουσιαστικά. Η παιδεία του διαδικτύου δεν είναι μόνο τεχνική γνώση, είναι και ενσυναίσθηση, είναι το να ξέρεις πότε μια εικόνα δεν σου ανήκει, το να καταλαβαίνεις ότι πίσω από κάθε “θέαμα” υπάρχει ένας άνθρωπος που αυτή τη στιγμή διαλύεται.
Η Ιωάννα Τούνη μπορεί να είναι influencer, να έχει κοινό και δύναμη, αλλά εκείνη τη στιγμή δεν έχει τίποτα, και αυτό είναι το πιο τρομακτικό σημείο. Ότι όση φήμη ή επιρροή κι αν έχεις, το σύστημα της διαπόμπευσης λειτουργεί πάντα το ίδιο, ξεγυμνώνει, εκθέτει, τιμωρεί. Δεν σε βλέπει ως άνθρωπο, σε βλέπει ως περιεχόμενο.
Σήμερα, όσο συνεχίζεται η υπόθεση, εκείνη συνεχίζει τη ζωή της. Έχει παιδί, δουλειά, ρυθμό, αλλά το στίγμα δεν σβήνει. Όχι γιατί δεν προχωρά η ίδια, αλλά γιατί δεν προχωράμε εμείς. Γιατί κάθε φορά που ανεβαίνει ένα νέο βίντεο, η ιστορία ξαναρχίζει, κάθε φορά που κάποιο σχόλιο ειρωνεύεται ένα θύμα, ξαναγράφεται η ίδια φράση. Ότι δεν μαθαίνουμε τίποτα.
Το revenge porn δεν είναι θέμα “διαρροής”, είναι θέμα πολιτισμού. Είναι ο τρόπος που κοιτάμε ο ένας τον άλλον, είναι το μέτρο της ενσυναίσθησής μας. Και όσο ο κόσμος συνεχίζει να βλέπει χωρίς να καταλαβαίνει, θα υπάρχουν πάντα άνθρωποι που πληρώνουν το τίμημα της έκθεσης.
Αν με ρωτάς, το πιο τρομακτικό δεν είναι τι συμβαίνει στην Ιωάννα Τούνη, είναι το πόσο γρήγορα το ξεχνάμε.-
