Της Αναστασίας Στεφανοπούλου(*)
Η δημοκρατία είναι εύθραυστη· η ιστορία το έχει αποδείξει ξανά και ξανά. Δεν είναι ένα αμετάβλητο σύστημα που εγκαθίσταται εφάπαξ και θεωρείται δεδομένο. Αντίθετα, είναι μια ζωντανή, διαρκώς εξελισσόμενη διαδικασία που απαιτεί εγρήγορση, συμμετοχή και συνεχή έλεγχο. Η αντοχή της δοκιμάζεται από τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, και η επιβίωσή της εξαρτάται από τη βούληση των πολιτών να την υπερασπιστούν.
Η κοινωνική αφύπνιση πρέπει να αποκτήσει πολιτική έκφραση, να συνδεθεί με μια σαφή και συνεκτική στρατηγική που θα διεκδικήσει την αλλαγή.
Όταν, όμως, οι θεσμοί της διαβρώνονται, η δημοκρατία φιμώνεται. Μετατρέπεται σε μια κενή διαδικασία, ένα πολιτικό θέατρο χωρίς ουσία. Η δικαιοσύνη παύει να είναι ανεξάρτητη και γίνεται εργαλείο των ισχυρών. Οι δημοκρατικές αξίες καταρρέουν, η ηθική εκπίπτει και γίνονται αντικείμενο πολιτικής χειραγώγησης. Η συγκάλυψη εξελίσσεται σε τέχνη. Ο κυνισμός κυριαρχεί, ενώ η διαφθορά αναδεικνύεται σε νέα πραγματικότητα. Καθώς η δημοκρατία μαραίνεται, η αλήθεια διαστρεβλώνεται, η κοινωνία παραπλανείται, διχάζεται και εκφοβίζεται από τα φερέφωνα της εξουσίας. Οι πολίτες απομακρύνονται από μια εκτροχιασμένη δημοκρατία, βυθίζονται στην απέχθεια και την αδιαφορία. Και τότε έρχεται η σιωπή. Μια σιωπή επικίνδυνη, που αφήνει την εξουσία να αποθρασύνεται, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για ακόμα μεγαλύτερη αυθαιρεσία.
Η πολιτική κατάσταση σήμερα, αποκαλύπτει την συνεχιζόμενη προσπάθεια ενίσχυσης της κυβερνητικής επιρροής αντί να ενισχύει τη διαφάνεια και την αξιοκρατία. Ενώ, ο τελευταίος ανασχηματισμός προσφέρει μεγαλύτερη προτεραιότητα στην επιβολή ελέγχου και στην ανανέωση της εξουσίας. Αυτό, σε συνδυασμό με τις συνεχείς αναταράξεις στα κόμματα της αντιπολίτευσης, όπως το ΠΑΣΟΚ, το οποίο βυθίζεται σε εσωτερικές διαμάχες, καθιστά την αντίσταση στην αυθαιρεσία της κυβέρνησης πιο δύσκολη. Το ΠΑΣΟΚ, εγκλωβισμένο σε αναζητήσεις ιδεολογικής καθαρότητας και σε ατελέσφορες εσωτερικές συγκρούσεις, δεν καταφέρνει να διαμορφώσει μια ισχυρή πολιτική πρόταση που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας.
Παράλληλα, η άνοδος της Ζωής Κωνσταντοπούλου στο προσκήνιο προσθέτει μια νέα διάσταση στην πολιτική σκηνή, εντείνοντας τις αντιπαραθέσεις και την πόλωση. Αν και η Κωνσταντοπούλου αναδεικνύει μια εναλλακτική φωνή στην πολιτική ζωή, η διαρκής αποδυνάμωση των θεσμών και η έλλειψη συντονισμένων πολιτικών από τα υπάρχοντα κόμματα της αντιπολίτευσης, δεν δημιουργούν τις προϋποθέσεις για πραγματική αλλαγή. Αντί να ανακόπτει την κυβερνητική αυθαιρεσία, η ανεπάρκεια της αντιπολίτευσης ενισχύει τη θέση της εξουσίας, προσφέροντας χρόνο για την αναδιάταξη των πολιτικών ισχυρών.
Στο ίδιο πολιτικό τοπίο, η αυξανόμενη χειραγώγηση της πληροφορίας και η διάχυτη παραπληροφόρηση μέσω των κοινωνικών δικτύων δημιουργούν το ιδανικό έδαφος για την άνοδο ακροδεξιών μορφωμάτων. Αυτά εκμεταλλεύονται την ανασφάλεια, τον ανορθολογισμό και τη διάχυτη δυσαρέσκεια, μετατρέποντας την απογοήτευση της κοινωνίας σε πολιτικό εργαλείο. Η επικράτηση της ακροδεξιάς, όσο κι αν φαίνεται αντιφατική, είναι αποτέλεσμα μιας συστηματικής διαδικασίας χειραγώγησης, που επενδύει στην απογοήτευση και τον θυμό των πολιτών, χωρίς να προσφέρει ουσιαστικές λύσεις. Αντίθετα, δηλητηριάζει τη δημοκρατία και διαστρεβλώνει τις αξίες της, φέρνοντας την κοινωνία πιο κοντά σε επικίνδυνες κατευθύνσεις.
Ωστόσο, μέσα σε αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα, η κοινωνία έχει δείξει ότι δεν είναι παθητικός θεατής. Τα συλλαλητήρια για την τραγωδία των Τεμπών απέδειξαν πως όταν η εμπιστοσύνη στους θεσμούς καταρρέει, η λαϊκή κινητοποίηση μπορεί να γίνει η τελευταία γραμμή άμυνας. Ωστόσο, η οργή από μόνη της δεν αρκεί. Η κοινωνική αφύπνιση πρέπει να αποκτήσει πολιτική έκφραση, να συνδεθεί με μια σαφή και συνεκτική στρατηγική που θα διεκδικήσει την αλλαγή.
Η κεντροαριστερά, αν θέλει να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο, δεν μπορεί να παραμείνει εγκλωβισμένη σε εσωτερικές έριδες και αδιέξοδες αναζητήσεις μιας ουτοπικής σοσιαλδημοκρατικής ταυτότητας. Οφείλει να αναγνωρίσει τις ανάγκες της κοινωνίας και να διαμορφώσει μια πραγματική, σύγχρονη πολιτική ταυτότητα. Μόνο έτσι θα μπορέσει να αποτελέσει αντίβαρο στην αυθαιρεσία της εξουσίας και να φέρει την αναγκαία ανατροπή στην πολιτική σκηνή.
Η δημοκρατία δεν καταλύεται από τη μια μέρα στην άλλη. Φθείρεται σιωπηλά, διαβρώνεται σταδιακά, μέχρι που ένα πρωί ξυπνάμε και έχει χαθεί. Και τότε, δεν υπάρχουν περιθώρια αντίδρασης. Είναι αργά. Γι’ αυτό, η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο τους θεσμούς ή τα κόμματα. Βαραίνει και την κοινωνία. Αν δεν διεκδικήσουμε τη δημοκρατία μας σήμερα, αύριο ίσως να μην έχουμε πια φωνή.■
(*) Η κα. Αναστασία Στεφανοπούλου είναι Εκπαιδευτικός (Μαθηματικός).
