25 Οκτωβρίου 1944
Του Διονύση Ζακυνθινού
81 χρόνια συμπληρώνονται από την 25η Οκτωβρίου 1944, ημέρα κατά την οποία το βρετανικό ναρκαλιευτικό BYMS 2077 προσέκρουσε σε νάρκη και βυθίστηκε στο στενό Ρίου – Αντιρρίου, στη διάρκεια ευρείας επιχείρησης ναρκαλιείας.
Το BYMS 2077 ανήκε σε βρετανικό στολίσκο ναρκαλιευτικών που είχε καταπλεύσει εκείνες τις ημέρες στην Πάτρα, αμέσως μετά από την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων, με αποστολή να «καθαρίσει» την περιοχή από τις νάρκες που είχαν ποντιστεί στη διάρκεια του πολέμου.
Τα περισσότερα μέλη του πληρώματος βρήκαν ακαριαίο θάνατο, τουλάχιστον 17 το ακολούθησαν στον υγρό τάφο του, ενώ οι Ριώτες με αυτοθυσία έσπευσαν σε βοήθεια των ναυαγών.
Αυτή ήταν και η αφορμή για να συνδεθεί το Ρίο με μια περιοχή της Αγγλίας, το Σόμερσετ, στο οποίο αφιερώθηκε κεντρική οδός του. Ενδεχομένως πολλοί δεν ξέρουν ότι πίσω από την ονομασία του συγκεκριμένου δρόμου κρύβεται μια συναρπαστική και συγκινητική ιστορία, από τις πολλές που διαδραματίστηκαν εκείνα τα ταραγμένα χρόνια.
Η αρχή της ιστορίας
Όταν τον Οκτώβριο του 1944 οι Γερμανοί αποχώρησαν από την Ελλάδα, άρχισε ένας τιτάνιος αγώνας για τον καθαρισμό των ελληνικών θαλασσών από τις ποντισμένες νάρκες.
Υπολογίζεται ότι δέκα επτά χιλιάδες τετρακόσιες δέκα εννιά (17.419) νάρκες βρίσκονταν παγιδευμένες στις ελληνικές θάλασσες μετά από την απελευθέρωση της χώρας!
Νάρκες που είχαν ποντισθεί από τους Γερμανούς, τους Ιταλούς, τους Συμμάχους, αλλά και από το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Ωστόσο, η προσπάθεια της εξουδετέρωσης του ήταν πολύ δύσκολη, καθώς πολλές νάρκες ήταν αχαρτογράφητες ή ελλιπώς χαρτογραφημένες, ενώ άλλες είχαν παρασυρθεί από τα σημεία όπου είχαν αρχικά ποντισθεί.
Μια επιπρόσθετη δυσκολία στο όλο εγχείρημα ήταν το γεγονός ότι μετά τη λήξη του πολέμου η Ελλάδα βρέθηκε χωρίς κανένα ναρκαλιευτικό καθώς όλα είχαν χαθεί.
Οι Βρετανοί ήταν οι πρώτοι που προσπάθησαν να καθαρίσουν τις ελληνικές θάλασσες από τις νάρκες, ενώ αργότερα δόθηκαν από τους Συμμάχους ναρκαλιευτικά στην Ελλάδα, τα οποία επανδρώθηκαν με ελληνικά πληρώματα.
Προς τα τέλη του Οκτωβρίου του 1945, ένας στολίσκος Βρετανικών ναρκαλιευτικών τύπου BYMS (από τα αρχικά γράμματα των λέξεων «British Yacht Mine Sweeper»), κατέπλευσε στην Πάτρα, έχοντας επωμισθεί το δύσκολο έργο της ναρκαλιείας.
Το στενό του Ρίου ήταν από τα πλέον ναρκοθετημένα σημεία καθώς αποτελεί την είσοδο για τον Κορινθιακό και είχε πυκνό φράγμα ναρκών. Όπως και το στενό Άραξου – Μεσολογγίου, που είναι η είσοδος για τον Πατραϊκό.
Αρκεί να σημειωθεί ότι στον Πατραϊκό, από το στενό Πάπα (Αράξου) μέχρι το στενό του Ρίου – Αντιρρίου, υπήρχαν:
• 840 αγκυροβολημένες νάρκες σε βάθος 4 και 15 μέτρων υπό την επιφάνεια της θάλασσας.
• 444 αντιναρκαλιευτικοί πλωτήρες σε βάθος 4 μέτρων υπό την επιφάνεια της θάλασσας.
• 18 μαγνητικές νάρκες βυθού.
Και μόνο από τα στοιχεία αυτά, αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος της δυσκολίας του έργου που ανέλαβαν τα βρετανικά ναρκαλιευτικά.
Τα χαρακτηριστικά των ναρκαλιευτικών BYMS
Τα ναρκαλιευτικά τύπου BYMS είχαν κατασκευασθεί στις ΗΠΑ, και με τρόπο που να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις μαγνητικές τύπου νάρκες που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί από την αρχή του πολέμου.Ήταν σκάφη 290 τόνων, ξύλινα -προφανώς για να μην ενεργοποιούν τις μαγνητικές νάρκες- είχαν μήκος 63 μέτρα και ανέπτυσσαν ταχύτητα 13 μιλίων την ώρα.
Κινούνταν με δύο μηχανές Ντίζελ και ήταν εφοδιασμένα με ισχυρή ηλεκτρική εγκατάσταση για τη τροφοδότηση του ειδικού καλωδίου εξουδετέρωσης των μαγνητικών ναρκών, καθώς και με την απαιτούμενη εγκατάσταση ειδικού βαρούλκου για την πόντισή του στο πρυμναίο κατάστρωμα .
Ο δε αμυντικός οπλισμός τους περιλάμβανε ένα αντιαεροπορικό πυροβόλο των 76 χιλ. στο πρόστεγο (πλώρη) , δύο αντιαεροπορικά πολυβόλα των 20 χιλ. εκατέρωθεν των πλευρών, καθώς γυροσκοπική πυξίδα και συσκευή ραντάρ.
Η έκρηξη και η βύθιση
Το ΒΥΜS 2077 κατέπλευσε στο λιμάνι της Πάτρας μαζί με στολίσκο αγγλικών ναρκαλιευτικών, μετά από ναρκαλιεία στη Σικελία που άρχισε αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου.
Η πιο επικίνδυνη περιοχή, που μάλιστα είχε προσφάτως ναρκοθετηθεί από τους Γερμανούς με την αποχώρησή τους , σημείο – «κλειδί» για τη ναυσιπλοΐα, ήταν το στενό Ρίου – Αντιρρίου. Τα ισχυρά ρεύματα στην περιοχή καθιστούσαν το έργο της ναρκαλιείας ακόμα πιο δύσκολο.
Στο μηχανοστάσιο του BYMS 2077 πρώτος μηχανικός ήταν ο 37χρονος James Mackie, πατέρας τεσσάρων παιδιών.
Ακόμη τρεις μηχανικοί υπηρετούσαν εκεί. Ανάμεσά τους ο 23χρονος Alfred Green, ή Billy όπως τον φώναζαν χαϊδευτικά.
Το πρωί της 25 ης Οκτωβρίου 1944 ο καιρός ήταν καλός, αλλά τα ρεύματα ήταν πολύ δυνατά. Τα ναρκαλιευτικά ξεκίνησαν για να «καθαρίσουν» το στενό.
Μάλιστα, σε σχετική προεργασία που έκαναν, τα ναρκαλιευτικά είχαν από την προηγούμενη μέρα δημιουργήσει ένα δίαυλο ασφαλείας τον οποίο είχαν οριοθετήσει με σημαδούρες που είχαν πάνω τους άσπρα σημαιάκια.
Τα ρεύματα, όμως, ήταν τόσο ισχυρά που είχαν παρασύρει τις νάρκες, αν και αυτές ήταν πάντα συνδεδεμένες στα αγκυροβόλια τους, μέσα στο δίαυλο ασφαλείας.
Ξαφνικά, το ναρκαλιευτικό με το διακριτικό 2077 χτύπησε σε νάρκη και κόπηκε στα δύο, με αποτέλεσμα το κομμάτι της πρύμνης να βυθιστεί αμέσως στο στενό, σε βάθος 63 μέτρων, ενώ αυτό της πλώρης παρασύρθηκε από τα ρεύματα προς το Αντίρριο όπου βυθίστηκε και αυτό.
Για τους άντρες στο μηχανοστάσιο όλα τέλειωσαν σε μια στιγμή.
Κηδεία με επισημότητα και όλες τις τιμές
Φοβούμενοι μήπως χτυπήσουν και οι ίδιοι σε νάρκη, οι Ριώτες κατάφεραν και ανέσυραν από το βυθιζόμενο πλοίο τον κυβερνήτη Frederick J. Call (που πέθανε λίγο μετά), τον νεκρό μηχανικό Alfred Green, και επίσης ένα ακόμη νεκρό μέλους του πληρώματος, που δεν κατέστη δυνατή η ταυτοποίηση του.
Τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος, με εξαίρεση τους διασωθέντες, ακολούθησαν το BYMS 2077 στον υγρό τάφο του.
Η κηδεία των τριών ναυτικών έγινε με κάθε επισημότητα και με όλες τις τιμές στη Μητρόπολη της Πάτρας.
Προηγήθηκε η πομπή με τις σωρούς στους δρόμους της αχαϊκής πρωτεύουσας, η οποία ήταν πραγματικά επιβλητική και έγινε μέσα σε κλίμα απόλυτης κατάνυξης.
Τη συνόδευαν τιμητικά αγήματα Ελλήνων και Βρετανών ναυτών, τμήμα του ΕΛΑΣ, σύσσωμες οι Αρχές, καθώς και πλήθος κόσμου.
Αρχικά οι νεκροί ετάφησαν στο Α΄ Νεκροταφείο της Πάτρας, ενώ αργότερα μεταφέρθηκαν στο Αγγλικό Κοιμητήριο του Φαλήρου, όπου ενταφιάστηκαν και αναπαύονται μέχρι και σήμερα.