Ένα ιστορικό ορόσημο.
Του Διονύση Ζακυνθινού
Μέσα από δύο ιστορικές επετείους, που συμπίπτουν στην ίδια ημερομηνία (4 Οκτωβρίου) συνειδητοποιούμε την πρωτοπορία της στον Αγώνα του ’21, που άναψε τη φλόγα της Επανάστασης και την αντοχή της στη δοκιμασία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που επισφράγισε την ελευθερία της πόλης.
Αν και η παραδοσιακή εικόνα θέλει τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, ως πνευματικό και πολιτικό ηγέτη, να υψώνει το λάβαρο της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα, στην πραγματικότητα, η Πάτρα αποτέλεσε τον τόπο όπου οργανώθηκε και ανακοινώθηκε επίσημα η εξέγερση.
Στις 21 Μαρτίου 1821, οι πρόκριτοι της πόλης συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Υψηλών Αλωνίων και ύψωσαν το λάβαρο με τον Σταυρό, κηρύσσοντας την απελευθέρωση.
Η Πάτρα πολιορκήθηκε σκληρά από τους Οθωμανούς, ενώ η πόλη υπέστη μεγάλες καταστροφές και πυρπολήθηκε επανειλημμένα. Ωστόσο, οι κάτοικοί της συνέχισαν να αγωνίζονται, προσφέροντας ανθρώπινες ζωές και πόρους στον Αγώνα. Και παρά τις καταστροφές και τις θυσίες, οι Πατρινοί πρωταγωνίστησαν στη μάχη για εθνική ανεξαρτησία.
Μετά από τα πρώτα χρόνια του Αγώνα, η Πάτρα είχε βρεθεί σε δεινή θέση. Οι Οθωμανοί και οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ Πασά κατέστρεψαν την πόλη επανειλημμένα, ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού είχε σφαγιαστεί ή εξοριστεί. Η περιοχή έμοιαζε κατεστραμμένη, χωρίς σταθερή ελληνική διοίκηση.
Η κατάσταση άλλαξε το 1828, όταν, μετά από τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, οι Μεγάλες Δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία) αποφάσισαν να ενισχύσουν στρατιωτικά την Ελληνική Επανάσταση. Έτσι ξεκίνησε η Γαλλική Εκστρατεία του Μοριά, υπό τον στρατηγό Νικολά-Ζοζέφ Μαιζών.
Τον Οκτώβριο του 1828, οι γαλλικές δυνάμεις έφτασαν στην Πάτρα. Ο Μαιζών εγκατέστησε φρουρά, εκδίωξε τα υπολείμματα των τουρκικών δυνάμεων και παρέδωσε επισήμως την πόλη στους Έλληνες, αποκαθιστώντας την οριστικά στην κυριαρχία του Αγώνα.
Επιπλέον, με εντολή του, ξεκίνησαν και έργα ανοικοδόμησης και εκκαθάρισης της Πάτρας, προσφέροντας ασφάλεια στους κατοίκους που είχαν επιστρέψει.
Η παρουσία του Μαιζών υπήρξε καθοριστική, γιατί έβαλε τέλος σε μια περίοδο αβεβαιότητας και ερήμωσης για την Πάτρα. Από τότε η αχαϊκή πρωτεύουσα άρχισε να ξαναβρίσκει τη δυναμική της και σταδιακά να αναπτύσσεται ως το σπουδαίο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο που γνωρίζουμε σήμερα.
Η απελευθέρωση από τους Γερμανούς
Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, για την ακρίβεια μετά από 116 χρόνια, η Πάτρα γνώρισε και πάλι τη βαριά σκλαβιά – αυτήν τη φορά από τα γερμανικά στρατεύματα.
Κατά την περίοδο της κατοχής, από το 1941 έως το 1944, η πόλη υπέφερε από πείνα, καταστολή, διώξεις και εκτελέσεις. Το λιμάνι της είχε στρατηγική σημασία για τους Γερμανούς, καθώς το χρησιμοποιούσαν ως βάση ανεφοδιασμού.
Η Αντίσταση στην Πάτρα υπήρξε έντονη, με οργανώσεις όπως το ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ και άλλες ένοπλες ομάδες να δρουν στην περιοχή, παρά τις βαριές απώλειες.
Την Τετάρτη 4 Οκτωβρίου 1944, στις 11 περίπου το πρωί, η 8η Ταξιαρχία και το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ μαζί με συμμαχικά βρετανικά στρατεύματα παρελαύνουν στους ελεύθερους πλέον δρόμους της Πάτρας. Οι καμπάνες των εκκλησιών ήχησαν χαρμόσυνα και οι Πατρινοί βγήκαν στους δρόμους για να γιορτάσουν το τέλος της κατοχής.
Η ημέρα εκείνη σηματοδότησε όχι μόνο την απελευθέρωση της Πάτρας, αλλά και την απαρχή μιας νέας, δύσκολης πορείας για την Ελλάδα, που έμπαινε πλέον στην εποχή της ανασυγκρότησης.
Αυτή η διπλή επέτειος δεν είναι, απλώς, ένας εορτασμός. Είναι ένα μάθημα μνήμης και ευθύνης και ταυτόχρονα μια υπενθύμιση ότι η ελευθερία κερδίζεται με αγώνες και θυσίες.
